 |
Reyhanlı Gereksinim ve Kaynak Belirleme Raporu-30 Mayıs 2013
|
APHB PROTOKOLÜ ÇERÇEVESİNDE TÜRK TABİPLER BİRLİĞİ VE TÜRKİYE PSİKİYATRİ DERNEĞİ RUHSAL TRAVMA VE AFET PSİKİYATRİSİ ÇALIŞMA BİRİMİ REYHANLI PATLAMASI DEĞERLENDİRMESİ:GEREKSİNİM VE KAYNAK BELİRLEME RAPORU
Dr. MehmetHamid Boztaş,Dr. Şahika Yüksel
SÜREÇ
21‐22 Mayıs 2013 tarihlerinde Reyhanlı’da meydana gelen patlamalar sonrasında bir dizi görüşme
gerçekleştirilmiştir. Bu görüşmelerde Mustafa Kemal Üniversitesi (MKÜ) Psikiyatri Anabilim Dalı
Başkanı Doç. Dr. Mustafa Arı, araştırma görevlisi Dr. Musa Şahpolat, psikolog Billur Çelik, Hatay Tabip Odası (HTO) Başkanı Dr. Selim Matkap ve HTO yönetim kurulu üyeleri, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığından (ASPB) Dr. Gazi Alataş, ASPB İl Müdürü Mahmut Aldanmaz, Sağlık Müdürü Sebahattin Yılmaz, Halk Sağlığı Müdürü Mutlu Tiryaki, Hatay Devlet Hastanesi Psikiyatri Uzmanları Işık Öztürk ve Nedim Turan, Akademi Özel Hastanesi Psikiyatri Uzmanı Meryem Ay Yaman, MKÜ Halk Sağlığı Anabilim Dalı Başkanı Doç Dr. Tacettin İnandı ve öğretimüyesi Doç. Dr.Nazan Savaş, ve aile hekimleri ile görüşmeler gerçekleştirilmiştir.İki patlama alanına çok yakın ve ortalarında olan Cumhuriyet Okulu öğretmenleri ve patlamada hayatını kaybeden Oğulcan Tuna'nın babası Ahmet Tuna, abisi Utku Tuna ve ablasıyla görüşülmüştür. Aynı zamanda ikinci patlama sonrası etkilenmiş insanların bir kısmı mahalle ziyareti sırasında görülmüştür.
DURUMA İLİŞKİN GENEL BİLGİ
1. Hatay ilinin Reyhanlı ilçesi Türkiye'nin Güney sınırında, Suriye ile Cilvegözü sınır kapısıyla bağlı bir ilçedir. Tamamı sünni olan Arap Türkmen ve Çerkezlerin yoğun olarak yaşadığı, 2012 verilerine göre kent nüfusunun 89.093 olduğu, iki yıldır şehirle bütünleşik halde yaşayan ve yaklaşık olarak kent nüfusuna eşit sayıda Suriyeli göçmen barındıran bir kenttir. Geçim ticaret, sınır ticareti ve tarım ile sağlanmaktadır. İlçede MKÜ’ye ait bir meslek yüksekokulu bulunmaktadır. Halk Osmanlı döneminde zorunlu yerleşime tabi tutulan Türkmen aşiretleri ve Sünni Arap aşiretlerinden oluşmaktadır. Osmanlı döneminde Maraş ile beraber Halep eyaletine bağlı olan Reyhanlı’da geniş aile ve aşiret yapısının geçmişe göre etkinliği azalmakla beraber halen hissedildiği ifade edilmiştir.
Suriye’de kuzey bölgelerde iç savaş nedeniyle çatışmaların artmasıyla beraber Reyhanlı’da yaşam
büyük değişikliklere uğramıştır. Cilvegözü sınır kapısının Özgür Suriye Ordusu tarafından kontrol
edilmeye başlandığı ilerisürülmektedir. Çatışmalardan kaçan sivil halk ve kimi unsurlarsınırı geçerek
Reyhanlı’ya ve Antakya'dan Urfa'ya kadar bir hat üzerinde akrabalarının yanına veya sığınmacı
kamplarına yerleşmişlerdir. Barınma sağlık gibi gereksinimlerini sağlamanın yanısıra ticari
faaliyetlerde de başlangıçta artış olduğu ifade edilmektedir. Mart 2011’den itibaren başlayan
sığınmacı girişi çatışmaların derinleşmesiyle beraber artmıştır. Gelen sığınmacılar zamanla
Reyhanlı’da küçük işyeri açarak tablacılık, çakmakçılık gibi işlerle uğraşmaya başlamışlardır. Bu durum benzerişlerle yaşamını kazanan yerel halk ile ekonomik çelişkilere de yol açmıştır. Antakya’nın Suriye sınırındaki iki sınır kapısı iç savaşın iki karşıt gücü tarafından kontrol edilmeye başlanmıştır. Kent Suriye’deki çatışmaların ağır kaygısını ve ruhsal yükünü de çok yakından hisseden bir kente dönmüştür.
11 Mayıs 2013’de belediye binası önüne ve takiben iki dakika sonra postane ve dershanenin yan yana olduğu iş hanına bırakılan bomba yüklü araçların patlatılması sonucu ilk anda 40 daha sonra
hastaneye kaldırılan yaralılardan 12’inin daha vefatıyla 52 insanımızın vefat etmiş, 250’den fazla
insanımızın orta ve ağır şekilde yaralanmıştır. Türkiye'nin bir anda en çok kayba neden olan, yaşlı,
kadın ve çocuk ayrımı göz etmeyen sivillere yönelik terör saldırısı gerçekleştirilmiştir. Patlamadan
sonra mültecilere, mültecistatüsünü almamış can güvenliği için zorunlu göçmüş statüsü netleşmemiş
kişilere ve Suriye plakalı arabalara yönelik kısa sureli bir gerilim oluşmuş, ancak bu gerilim kısa sürede yatışmıştır. Refleks olarak patlama vahşetinin hemen ardından ilk anda bu türtepkiler gösteren kişiler olduğu ama uyarılarla kısa zamanda durdurulduğu belirtilmiştir.
Patlama tüm Reyhanlı’da hissedilmekle beraber patlama merkezine en yakın iki km çapında bir
alanda evlerin camlarının kırıldığı ve sarsıntının hissedildiği ifade edilmektedir. Yaralılar 112 Ambulans Servisi tarafından Antakya ve dış merkezlere hızla sevk edilmiştir. Sarsıntının ise çok daha geniş bir alanda hissedildiği ifade edilmektedir. Çok sayıda kişi ani ve kontrol dışı şiddetli bir sesli uyarana, patlamaya maruz kalmış ve etkilenmiştir. Neredeyse Reyhanlı’da görüşülen kişilerin tümü bu deneyimi aktarmıştır. Yine, görüştüğümüz kişilerin bir bölümü patlamanın ardından bir yakınlarını aramak ve kurtarmak amacıyla koşarak sıcağı sıcağına (birkaç dakika içinde) olay yerine gittiklerini, beden bütünlüğü bozulmuş cesetleri ve yaralıları gördüklerini ve onların hastaneye taşınmasına katıldıklarını, yani vahşi olaylara görsel olarak maruz kaldıklarını belirtmiştir. Sağlık Müdürü ile yapılan görüşmede sağlık ekiplerinin Hatay Merkez’den 45‐46 dakikada olay yerine vardığını aktarmıştır.
Dolayısıyla, en azından olaydan sonra ilk 45 dakika içinde olay yerine gidenler yetersiz ve uygun
olmayan koşullarda bulunmuş, dehşet ve çaresizlik yaşamış, kurtarma çalışmalarına katılmıştır.Ardından, yaralılar 112 ambulansları tarafından Antakya ve diğer merkezlere hızla sevk edilmiştir. Bu arada cesetlerin bir torbada naklini gördüğünü belirten kişiler olmuştur. Daha sonra belediye binası, postane, çevredeki bazı dükkanlar ve ikinci bombanın patladığı yerdeki çukur, yani görsel uyaranlar devam ediyor, tüm Reyhanlı’lılar ve gelenler tarafından görülmüştür. Dolayısıyla, patlama sırasında orada olmayanlar bile patlamanın şiddetini hissedebilmektedir.
Daha geniş bir alanda, Hatay ölçeğinde görüşülen kişiler kendilerini güvende hissetmediklerini
belirtmekte ve yeni bir saldırı olabileceği endişesini taşımaktadır. Olaydan sonra Hatay ilinde
vatandaşların sokağa çıkmaktan kaçındığı, çocuklarını okula yollamadıkları, pazar kurulmadığı
şeklinde yüksek kaygı ve kaçınma davranışları bildirilmiştir. Ayrıca, görüşülen ruh sağlığı uzmanları 8. günden sonra Hatay’da yüksek kaygı ile Akut Stres Bozukluğu (ASB) başvurularının olduğunu
belirtmiştir. Patlamadan sonra kentte cenazeler defnedilmiş ve taziye çadırları kurulmuştur. Türkiye'nin değişik kentlerinden Reyhanlı ile dayanışma duygularını ifade etmek amacıyla heyetler gelmiş incelemelerde bulunmuşlardır. Taziye çadırlarının kaldırılmasıyla beraber taziyeler evlerde kabul edilmeye başlanmıştır.
Sağlık Ekibinden Kayıplar: Doktor arkadaşımız Adil Sünger ve bir hemşire arkadaşımız yaralanmış,
Acil Tıp Teknisyeni Nihal Şimşek vefat etmiştir. Okullar açık olmasına rağmen patlamadan sonraki ilk hafta (13‐20 Mayıs) aileleri öğrencileri okullara yollamamış, yanlarından ayırmamayı ve sokağa çıkmalarını engellemeyi tercih etmişlerdir. İkinci haftada, dokuzuncu günden sonra okullara giden öğrenci sayısı artmıştır. Öğretmenlerin, kısa zamanda gelen Rehberlik Araştırma Merkezi görevlileri tarafından verilen bilgilendirme ve danışmalık seminerlerine katılmış olduğu bilgisi alınmıştır.Öğretmenlerle grup olarak yapılan konuşmada önce kendilerinden değil, kaygılı veliler ve öğrencilerden söz etmişlerdir. Daha sonra ikili ve/veya küçük gruplarla konuşulduğunda kendilerinin de kaygılı olduğu, ama açıklamak için rahat hissetmedikleri (kısık bir sesle, kaygılı bir ifade ile açıklamıştır)izlenimi alınmıştır. Daha çok patlama alanlarında olan kişiler ölmüştür. Yiyecek kaynakları ve beslenme gereksinimi değerlendirildiğinde doğrudan yiyecek ve beslenme kaynağı kaybı tespit edilmemiştir. Ancak patlama bölgesinde hasar gören ve çalışamayan işyerleri bulunmaktadır. Burada zarar gören kişiler madden etkilenmiştir. Örneğin gelinini kaybettiğini öğrenen, o sırada telaşla düşüp kolunu kıran bir kadın patlamanın mağduru sayılmadığından tıbbi destek de alamamıştır. Ayrıca, kırık kolu ile çalışamayınca pazarcılık yapamaz olduğundan geliri de azalmıştır. Su kaynakları etkilenmemiştir. Patlama alanındaki konutlar bazılarında meydana gelen cam kırıkları dışında etkilenmemiştir.
RUH SAĞLIĞI GEREKSİNİMLERİ
1. Travma sonrası stres tepkileri: Reyhanlı’da daha belirgin olmak üzere Hatay kenti genelinde Travma Sonrası Akut Stres Bozukluğu belirtileri, kalabalık yerlerden uzak durma, kaçınma, sürekli olarak saldırı olayını konuşma ve yeniden bir saldırı/patlama olacağı kaygısı gözlenmiştir. Yakınlarını
yitirenler de yas devresindedir. Ancak bu tür bir yasın uzamış–travmatik yasa dönüşme olasılığı
yüksektir.
2. Afet sonrası süreçten kaynaklı travmalar: Patlamanın ardından Reyhanlı Sulh Ceza Mahkemesinin CMK153. Maddesi gereğince RTÜK’ün koyduğu yayın yasağı bilgi kirlenmesini artırıcı bir rol oynamıştır. Yaşanan kayıpların boyutlarıyla ilgili aktarılan bilgilere güvensizliği kışkırtıcı olmuştur(Yeni bombalamaların olacağı veya ölü ve yaralısayısının çok daha fazla olduğu gibisöylentiler halen yaygın olarak ifade edilmektedir). Star gazetesinde H. Albayrak tarafından Reyhanlı’larısuçlayan yazıya öfke sık sık ifade edilmiştir.
3. Geleneksel rollerin değişmesinden kaynaklı çatışmalar: Bu aslında patlamadan önce başlamıştır.
Zira Suriye’den gelen ve kentte yaşayan, mültecistatüsünde de olmayan çok sayıda kişinin gelmesi ile bölgede dinamiklerin farklılaşmasıyla başlamış olan yarı örtülü/üstü kapalı bir çatışma olarak
değerlendirilmelidir. Aslında, Reyhanlı’da Suriye’den gelen kişiler ortada görülememiştir. Suriye’den
gelenler psikososyal destek çalışmalarına katılan ekiplerle ve talebimize karşın bizimle de
görüştürülmemiştir. Mültecilerin gereksinimlerinin neler olduğu ve ne kadar ciddi olduğu konusunda
gözlem ve değerlendirme imkânı olmamıştır. Bütüncül hizmet verebilmek için bölgede yaşayan tüm
grupların değerlendirilmesi uygun olacaktır.
Halk uykusuzluk, gerginlik ve kaçınma seklinde ruhsal tepkiler göstermektedir. Haber yasağının
konulmasıyla beraber fısıltı gazetesinin etkinliği artmıştır. Yeni bombalamalar olacağı veya ölü‐yaralı
sayısının çok daha fazla olduğu şeklinde söylentiler ortaya çıkmıştır. Bu durum halkta kaçınma ve
stres tepkilerinin artmasına neden olmuştur. Bahsi geçen gazeteciye yönelik Reyhanlı’da ailelerde,
doktorlarda ve kent genelinde büyük bir tepki oluştuğu gözlenmiştir.
REYHANLI İLE İLİŞKİLİ DİNİ, POLİTİK VE SOSYOEKONOMİK KONULAR
1. Afet öncesi ve sonrası toplumsal özellikler; Reyhanlı’da son iki yılda geleneksel yaşam kalıplarının farklılaşması ortaya çıkmıştır. Başlangıçta akrabalık ve dayanışma ağları ile yeni oluşan duruma uyum sağlamaya çalışılmış, ancak yük bir ilçenin taşıyamayacağı boyutlara ulaşınca sorunlar ortaya çıkmaya başlamıştır. Örneğin; daha Şubat 2013 tarihli İHD raporunda belirtilen Suriye’li kadınların kuma, ikinci eş olarak alınması, kadınlara yönelik cinselsaldırılar gibi konuların incelenmesi gerekir.
2. Sosyal yapı; Reyhanlı sünni ağırlıklı daha çok Arap, Türkmen ve azmiktarda Çerkez ailenin yaşadığı bir kenttir.Geleneksel değerlere bağlılık ön plandadır ve aile bağları kuvvetlidir.
3. Psikolojik destek ağı; Reyhanlı’da son 6 ayda ruh sağlığı ve hastalıkları uzmanı bulunmamaktadır.
Aile hekimleri ve kent merkezinde yaşayan ruh sağlığı uzmanları hastalara yardımcı olmaktadır.
Devlet hastanesinde nöroloji ile beraber kullanılan 12 yataklı bir servis bulunmaktadır. Hatay ve
ilçelerinde MKÜ’de bulunan bir doçent, bir yardımcı doçent ve beş asistan dahil olmak üzere toplam 28 psikiyatri çalışanı hekim bulunmaktadır.
MKÜ’de 22 yataklı bir servis bulunmaktadır. Yatak ihtiyacı olduğunda ve yer bulunamadığında
hastalar Adana Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi’ne yönlendirilmektedir. Aile hekimisayısı 22’dir.
Hem devlet hastanesinde hem de MKÜ hastanesinde zaman zaman Suriye’den göç etmiş hastalar
görülmektedir. Ağırlıklı olarak hastalar psikotik ve manik eksitasyon hallerinde başvurmaktadır.
Patlamadan sonra daha önce ruhsal bozuklukları nedeniyle izlenmekte olan hastaların bir kısmıhastaneye başvurmuştur. Patlama sonrası nöbetçi olan araştırma görevlisinden alınan bilgilerden fizikselsorunları olan hastalara sıklıkla psikiyatri konsültasyonu istenildiği ve bu hastalara danışmanlık verildiği öğrenildi (Öneri: Planlanan eğitim çalışmalarına sadece yaralı hastalara değil onlara bakım veren doktorlara, hemşirelere ve sağlık ekibinin diğer üyelerine de danışmanlık verilmesi eklenmelidir). Hatay İli Vali Yardımcısı, İl Sağlık Müdürü, Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürü, İl Milli Eğitim Müdürü, MKÜ Rektörü, MKÜ Araştırma Hastanesi Psikiyatri Anabilim Dalı, MKÜ Baş Hemşirelik, MKÜ Psikolojik Danışma ve Rehberlik Birimi, MKÜ Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Yüksekokulu’ndan uzmanların katılımı ile “Kurumlararası İşbirliği ile Reyhanlı İlçesi Sosyal Destek Eylem Planı” yapılmıştır. Bu çerçevede, MKÜ Sağlık Uygulama ve Araştırma Hastanesi ve Psikolojik Danışma ve Rehberlik Birimi üyeleri üniversite, Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüğü, İl Sağlık Müdürlüğü ve İl Milli Eğitim Müdürlüğü bünyesinde görevli psikiyatrist, psikolog, sosyal çalışmacı ve PDR uzmanlarına konu ile ilgili eğitimvermiş ve sosyal destek çalışmalarına başlamışlardır.
4.Aile yapısı: Aileler nispeten kalabalık geniş aile yapısındadır.
5. Ekonomik yapı (üretim bicimi kaynakların yönetimi): Üretim tarım, ticaret ve sınır ticaretine
dayanmaktadır.
6. Dini inanç ve gelenekler: Sünni İslam inanç sistemine sahiptirler. Komşu ilçelerde ve Hatay
kentinde ağırlıklı olarak Aleviler yaşamaktadır.
7. Yeni yaşam düzeninde ortaya çıkan sosyal yapı: Ticari faaliyet önce artmış sonra azalmıştır. Önce maddi imkânları olan aileler geldiği için yaşam koşulları kısmen değişmiş, ancak zamanla üretimden kopmuş bu ailelerin imkânlarının azalması ve var olan kısıtlı iş imkanları için yarışmacı bir durum ortaya çıkmaya başlayınca küçük gerilimler oluşmaya başlamıştır. Maddi imkânı olmayan ailelerin katılımıyla çeşitlisorunlar oluşmaya başlamıştır.
8. Afet sonrası ortaya çıkan sosyal yapı: Afet sonrası dayanışma bir yandan da artmıştır. Tüm
Antakya’da çok kültürlü özgün bir kent ruhunu korumayı ve dayanışmanın artırılmasını amaçlayan
etkinlikler yapılmaya başlanmıştır.
Kentin değişik bölgelerinde Reyhanlı halkıyla dayanışmak amacıyla mevlit okutulmuş ve dayanışma
ziyaretleri gerçekleştirilmiştir. Bu ziyaretlerden birinde, 22 Mayıs’ta, Türkiye’nin farklı kentlerinden
584 Alevi dernek ve federasyonunu temsilen 40 kişi gelmiştir. Taziye evine gittiğimizde bu ziyaretin
çok anlamlı olduğu içten duygularla anlatılmıştır.
ÖNEMLİ KÜLTÜREL ÖZELLİKLERİN TANIMI
Geleneksel değerlerin hâkimiyeti, otoriteyle az sorun yaşayan, tarım, küçük esnaf ve sınır ticareti
yapan bir kent görünümü belirgindir.
RUHSAĞLIĞI POLİTİKASI VE KAYNAKLAR
1. Afet öncesi ruh sağlığı politikasının olup olmadığının belirlenmesi: Ruhsal duruma özgü bir plan
olmamakla berabersağlık müdüründen alınan bilgilere göre acil müdahale planı hazırlığı aşamasında
üst üste gerçekleşen iki patlama alana hızlımüdahale deneyiminde etkili olmuştur.2. Bu yaklaşımın afet durumlarına uygulanabilir yanlarının belirlenmesi: Ruhsal durum ile ilgili bir çalışma yeni oluşturulmaya başlanmaktadır. Yukarıda da ifade edildiği gibi Hatay İli Vali Yardımcısı, İl
Sağlık Müdürü, Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürü, İl Milli Eğitim Müdürü, MKÜ Rektörü, MKÜ Araştırma Hastanesi Psikiyatri Anabilim Dalı ve Baş Hemşirelik, MKÜ Psikolojik Danışma ve Rehberlik Birimi, MKÜ Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Yüksekokulu’ndan uzmanların katılımı ile “Kurumlararası İşbirliği ile Reyhanlı İlçesi Sosyal Destek Eylem Planı” yapılmıştır. Bu çerçevede MKÜ Sağlık Uygulama ve Araştırma Hastanesi, Psikolojik Danışma ve Rehberlik Birimi üyeleri, Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüğü, İl Sağlık Müdürlüğü ve İl Milli Eğitim Müdürlüğü bünyesinde görevli psikiyatrist, psikolog, sosyal çalışmacı ve psikolojik danışma ve rehberlik uzmanlarına konu ile ilgili eğitim vermiş ve sosyal destek çalışmalarına başlamışlardır.
AFETTEN ETKİLENEN TOPLULUK İÇİN ELVERİŞLİ RUH SAĞLIĞI KAYNAKLARININ BELİRLENMESİ
1. Afetten etkilenen topluluğun ruh sağlığına ilişkin bir veri toplama, bilgi yayma ve güncelleme
sistemi henüz bulunmamakta ancak yeni oluşturulmaya çalışılmaktadır. Bu planlamada koruyucu
sağlık hizmetleri ihmal edilmemeli, öncelik kazanmalıdır. MKÜ Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı ile beraber planlamalar yapılması faydalı olacaktır. Konuya ilgi duyan MKÜ Halk Sağlığı Anabilim Dalı’ndan iki öğretimüyesi ile görüşülmüştür.
2. MKÜ’nün bir psikososyal destek planlaması (Kurumlararası İşbirliği ile Reyhanlı İlçesi Sosyal Destek Eylem Planı) bulunmaktadır, ancak öncesinde bir değerlendirme çalışması yapılmamıştır. ASPB bir değerIendirme hazırlığındadır.
3. Acil durumlara uyarlanabilir birruh sağlığı yaklaşımı izleri görülmüştür.
4. Afetten etkilenen Reyhanlı’da ruh sağlığı uzmanı bulunmamaktadır. Ancak, Sağlık Bakanlığı (SB)
kurum içi atamasında bir kadro açılmıştır. Tüm Antakya'da sadece doğumevi hastanesinde bir çocuk ruh sağlığı uzmanı vardır.
5. Psikososyal eğitim etkinlikleri; Türkiye Psikiyatri Derneği, Türk Psikologlar Derneği Travma Birimi ve diğer APHB bileşenleri afetmerkezine yakın yerlere çalışmalar yapabilirler. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Derneği okul etkinliklerine katılabilir. TTB ve HTO olağandışı durumlara müdahale ve travma eğitimlerinde birincil yerel çalışma adresi olarak düşünülmelidir.
BİREYSEL VE TOPLUMSAL DÜZEYDE GÜÇLENDİRİCİ KAYNAKLAR VE BAŞAÇIKMA YOLLARI
Afet sonrası genel dayanıklılık ve toplumun işlevselliği değerlendirildiğinde “her afettektir” anlayışına
uygun olarak bu patlamanın ardından Reyhanlı’ya özgü bir kimlik oluştuğu gözlenmektedir. İnsanlar
birbiriyle dayanışmaya, mahalle içerisinde tutum belirlemeye çalışmaktadır. Evlerine çekilen
Suriyeliler taziye evlerine çağrılmalı, yemek ve sosyal destek sunularak kaygıları azaltılmaya
çalışılmalıdır.
Burada sadece bireysel değiltoplumsal birtravmanın olduğu gözden kaçırılmadan planlama yapılması
vazgeçilmez bir zorunluluktur. Bu, hem savaştan kaçarak bölgeye sığınan Suriye’liler hem tüm
Reyhanlı ve farklı derecede Hatay’lılar için geçerlidir. Toplumsal düzeyde dayanışma Reyhanlı içinde ve Antakya içinde oldukça yoğun gözlenmektedir. Dış kurum, dernek ve devlet kurumlarının
ziyaretleri sürmektedir. Okullar açık olmakla beraber ilk hafta öğrenciler aileler tarafından okula
yollanmamıştır. Ancak yapılan okulziyaretlerinde eğitimin devamettiği gözlenmiştir.SONUÇ
VE ÖNERİLER
Değerlendirme çalışması temelinde kısa ve uzun dönemli toplum temelli bir psikososyal yaklaşım için öneriler:
1. İncinebilirliği en yüksek gruplariçin öneriler: Bu gruptan uzun süre izlenmesi beklenen riskli kişiler
(ruhsal hastalık geliştirme açısından) çıkacağı beklenebilir. Yas ve kendilerinin travma yaşamış
oldukları dikkate alınarak planlama yapılmalıdır.
Belediye çalışanları, ticaret lisesi ve ikinci patlamanın olduğu binadaki dershane öğrencileri, ölenlerin
yakınları, yardım çalışmasına katılanlar ve 112 acil çalışmasında bulunanlar ruhsal hastalıkları olanlar
incinebilir grup olarak değerlendirilebilir.
Bu grupta uzun süre izlenmesi beklenen riskli kişilerin (ruhsal hastalık gelişmesi açısından) yer alması beklenebilir. Hizmetlerin uzun soluklu olması gereği düşünülerek hem çok hızlı hem planlı davranmak gerekmektedir. Bu gruptaki kişilerin hemyas açısından riskli olduğu hemde kendilerinin de travmaya maruz kalmış olduğu dikkate alınarak sorunların çoğul olacağının bilincinde olarak hareket etmek gerekmektedir.
2. Belirlenen en ciddi sorunlara yönelik öneriler
Antakya’da MKÜ mevcut şartları dikkate alındığında psikososyal destek planında önemli yeri
bulunduğu ve travma konusunda üniversitenin deneyim ve kapasitesinin geliştirilmesi gerektiği
düşünülmektedir. Alanda çalışacak grupların eğitimi için travma konusunda eğitimli meslektaşlarımız
tarafından destek sağlanmalıdır. Planlanan destek projesinin “Sosyal Destek Planı” olduğu psikolojik
kısmının başlığında/tanımında olmadığına dikkat çekmek isteriz.
Travmaya ilişkili konular; bilginin sansürünün fısıltı gazetesinin etkinliğini oldukça artırdığı
görülmüştür. Halkın bilgiyi sağlıklı alabilmesi için kimi tedbirler alınmalıdır. Sansür yerine düzenli ve
güvenilir bilgi ile halkın desteklenmesi, vücut bütünlüğü bozulmuş insan görüntülerinin ekranlardan
uzak tutulması, korku ve panik oluşturacak veya artıracak yayın politikalarından kaçınılması gereklidir.
3. Kapasite oluşturmaya yönelik öneriler
Ruh sağlığı hizmeti sunanlara tedavi ve taramaya yönelik eğitimler sağlanmalıdır. Eğitimlerin
elektronik kaynakların da kullanılması yoluyla sürekliliğinin sağlanması gereklidir. Eğitimlerin hedef
kitlesi psikiyatrist, psikolog, sosyal çalışmacı, öğretmenler ile Reyhanlı’da görev yapan aile hekimleri
olmalıdır. Aile hekimleri ve öğretmenleriçin farklı birmodülle eğitimgereklidir.
4. Ruh sağlığı programının kısa ve uzun dönemde uygulanmasına yönelik öneriler
Kısa dönemde travmaya doğrudan karşılaşmış kişilere, belediye çalışanlarına ve öğretmenlere
psikolojik ilk yardım gerekmektedir. Uzun vadede travmayı tanıma, uygun merkeze sevk etme ve
etkin tedavisi konusunda bilgi ve beceri artırımı amacı ile Türkiye Psikiyatri Derneği bünyesinde
eğitimlerin düzenlenmesi gerekmektedir.Hatay ve Samandağ’da görev yapan ruh sağlığı uzmanlarının önemli bir kısmızaten Hatay’lıdır. Bir çoğu uzun süre orada çalışmayı ve yaşamayı planlamış ve kendikentlerinin/memleketlilerinin iyiliğini istiyor durumdadır. Kısaca, geçici ve mecburen orada bulunmadıklarından yapılacak eğitimlerinHatay’da net bir kapasite artışına yol açacağı açıktır.
Planlanan eğitim ve yaralılarla yapılan çalışmalara sadece yaralı hastalara değil onların doktorlarına,
hemşirelerine ve tümsağlık ekibine de danışmanlık verilmesi de eklenmelidir.
Henüz ilk devrede gözlem yaptık. Uzun süre için dikkat edilecek konulardan biri ikincil
travmatizasyondur. Bu açıdan sağlık çalışanlarının 6 ay sonra değerlendirilmesi uygun olacaktır.
5. Elverişli kaynakların tanımlanması gerekli kaynakların tanımlanması
MKÜ, TTB, HTO, APHB, AFAD, ruh sağlığı uzmanları, Sağlık Bakanlığı ve Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı yerelteşkilatlarımevcut kaynaklar olarak belirlenmiştir.
6. İşbirliği yapılacak kuruluşların listesi
TTB, HTO, TPD, APHB, Hatay’daki demokratik kitle örgütleri, yerel toplum önderlerinin örgütlendiği dernek ve kuruluşlar
7. En önemli sorunların tanımlanması (psikososyal programın uygulanmasını güçleştirebilecek
engeller) Bölgedeki mülteciler, statüsü bile belli olmayan grup
Bölgede politik gelişmeler
8. Elverişli yerel kaynakların kullanılmasına ilişkin öneriler
Uygun koordinasyon
Tamve yeterli bir programuygulanması
Barışın bir yüce değer olarak ortaya konması
MKÜ, HTO, kentteki ruh sağlığı uzmanları, aile hekimleri, sosyal hizmet uzmanları ve psikologlar ile uygun bir program sürdürülmelidir. Kentin kaynakları ayrımsız değerlendirilmeli, kapasite gelişimi
sağlanmaya çalışılmalıdır.
Elektronik ortamda iletişim için mail grubu kurulması, eğitim ve etkinliklerde çevrimiçi sistemlerden
yararlanılması uygun olacaktır. Yakın bölgelerden, TPD Ruhsal Travma ve Afet Psikiyatrisi biriminden eğitim desteği sağlanmalıdır.
Medya ve iletişim konularında uygun bir çalışma yapılarak topluma olumlu mesajlar verilmeye,
sansür, çarpıtma ve fısıltı gazetesinin yarattığı güvensizlik ortamı telafi edilmeye çalışılmalıdır. Bir
danışma kurulu oluşturularak eğitim ve uygulamaların uygun bir şekilde planlanması sağlanmaya
çalışılmalıdır. Yerel gazetelere bilgi veren yazılar yazılabilir. Güngören patlamasındaki halka yönelik ve ruh sağlığı dışı doktorlara yönelik APHB tarafından hazırlanan yazılara benzer şekilde yazılar
hazırlanabilir. Yerel gazeteler etkin olarak kullanılabilir.
Çalışmaların hızlı başlamasına yönelik gereksinim ve talepler halktan ve kimi bürokratlar, üniversite
çalışanları tarafından ifade edilmiştir. Kamu çalışanlarına yönelik çalışmaların hızla başlaması talepedilmektedir. Kamu çalışanları içerisinde ifade edilen belediye çalışanları ciddi derecede travmatize olmuş bir gruptur. Kamu çalışanlarına hızlı bir çalışma ve eğitim yapılarak, onların hızla halkla iş ilişkilerinde zorlukları anlayabilir ve uygun davranabilir olmalarının sağlanması istenmektedir. Belediye çalışanları ve afetten etkilenmiş kamu çalışanlarına yönelik çalışma hızlı yapılmalıdır. Ancak bu çalışmanın adının eğitim değil “psikolojik ilk yardım” olması gereklidir. Yapılan görüşmelerde kavramsal çerçeve bu şekilde ifade edilmiştir. Bu kimselere “önce siz ağır bir olay yaşadınız (tabii ki hasta değil)” şeklinde yaklaşılması ve ağır zorluk yaşayanların ikincil travmatizasyonunun engellenmesi için bu görevlerden uzak tutulması uygun olabilir.
Tüm çalışmaların hızlı, etkin ve tümtoplumu kapsayan uygulamalar olmasına dikkat edilmelidir.
Mültecilerin yaşam koşullarından, savaş travmalarından kaynaklı veya bu büyüklükte bir insan
grubunda görülebilecek ciddi ruhsal bozuklukları tanıma ve tedavisinde ilgili çalışmaları yapabilmek
için gerekli izinlerin alınması sağlanmalıdır.
Son söz olarak, yaşananın toplumsal bir travma olduğu ve alınacak önlemlerin toplum temelli olması
ve içinde yer alan her gruba ayrımsız uygulanması ve dahil edilmesi gereklidir.
KAYNAKLAR
1.http://ihd.kardaizler.org/index.php/raporlar‐mainmenu‐86/el‐raporlar‐mainmenu‐90/2640‐sur
yede‐yaanan‐catimali‐suerec‐le‐bunun‐netcesnde‐yaanan‐goecuen‐hatayda‐halk‐uezerndek‐
yansimalari‐le‐lgl‐aratirma‐nceleme‐raporu.html
2.http://www.mazlumder.org/faaliyetler/detay/basin‐aciklamalari/1/‐‐mazlumder‐hatay‐reyhanli‐
on‐inceleme‐raporu/9964
3. http://birdirbir.org/reyhanli‐islah‐sitma‐ve‐bomba/
4. Anahtar kişi görüşmeleri
5. http://tr.wikipedia.org/wiki/Reyhanl%C4%B1
6. http://www.reyhanli.gov.tr/
http://psikiyatri.org.tr/news.aspx?notice=1134
